Bystander effect, bir olayda tanık olan kişilerin birbirlerine yardım etmek yerine pasif kalmalarına veya etkilenmemelerine neden olan bir psikolojik etkidir. Bu etki, özellikle bir kişinin acil durumda yardım ihtiyacı olduğu durumlarda ortaya çıkar. Bu, tanıklar arasında bir paylaşım sorumluluğu hissinin olmaması veya bir kişinin diğerlerinin davranışlarını gözlemleyerek kendisi için bir referans noktası oluşturması gibi nedenlerle olabilir.
Bystander etkisinin anlamı
Bystander etkisi, insanların ortak bir problemle karşılaştıklarında genellikle bu duruma yardım etmeyi reddetmeleri veya kendilerini bu durumdan uzak tutmaya çalışmalarını ifade eder. Böyle bir durumda, diğer insanların tepkisi ya yardım etmekten kaçınmaları veya bir şey yapmamaları şeklinde olabilir. Bystander etkisi, insanların davranışının birçok farklı etkileşimden etkilenebileceğini ortaya koyar.
Bystander etkisi, insanların bir olaya müdahale etmek için gerekli güveni olup olmadığını veya etkin olup olmadığını da içerir. Bystander etkisi, insanların çoğu kez, kendilerini konuyla ilgili sorumlu hissetmemeleri veya diğerlerinin durumu dikkate almamaları gibi durumlarda ortaya çıkar. Bystander etkisinin etkileri, insanların toplum içindeki rolleri ve ilişkileri ile ilişkilidir. Bireylerin çevrelerindeki diğer insanlar üzerinde etkili olmalarını sağlamak için, toplum nezdinde önemli konumlara sahip olmaları gerekir.
Bystander etkisinin altında yatan sebepler nelerdir?
Bystander effect’in altında yatan sebepler arasında şunlar bulunur:
Paylaşım sorumluluğu
Bir olayda birden fazla tanık varsa, her birinin sorumluluğunun diğerleri tarafından paylaşılmasına neden olur. Bu, her bir tanıkın daha az sorumlu hissetmesine ve dolayısıyla daha az harekete geçmesine neden olabilir.
Normlar
Tanıkların bir olayda ne yapması gerektiğini bilmedikleri durumlarda, diğer tanıkların davranışlarına bakarak normları anlamaya çalışırlar. Eğer diğer tanıklar pasif kalıyorsa, kişi de daha az harekete geçebilir.
Çekinme
Tanıkların bir olayda ne yapması gerektiğini bildikleri halde, harekete geçmekte çekinmeleri de olabilir. Özellikle kamu gözü önünde olunan durumlarda kişilerin yapacakları şeyin doğru olup olmadığından emin olmak istemeleri bu davranışı tetikleyebilir.
Bilgi eksikliği
Bir olayda tanıkların ne olduğunu tam olarak anlamadıkları durumlarda, yardım etmekte güçlük çekebilirler. Özellikle acil durumlar için uygun yanıtları bilmemeleri, harekete geçmelerini engelleyebilir.
Önyargı
Tanıkların bir olayda bir kişiye karşı önyargılı olması, onların yardım etme ihtimalini azaltabilir. Örneğin bir sosyal grubun dışındaki bir kişiye yardım etme ihtimali az olabilir.
Bystander etkisinden kaçınmak için neler yapılmalıdır?
Bystander effect’den kaçınmak için şunlar yapılabilir:
- Bir olayda birden fazla tanık varsa, sorumluluğun spesifik bir kişiye veya kişilere verilmesi, harekete geçmelerini sağlayabilir.
- İnsanların acil durumlarda ne yapması gerektiği konusunda eğitilmeleri, onların harekete geçmelerini sağlar. Acil durumlar için uygun yanıtları bilmek, çekinmeyi azaltabilir.
- Önyargıların farkındalık, kişilerin hangi durumlarda yardım etmeye daha az eğilimli olduğunu fark etmelerini sağlar. Bu, yardım etme ihtimalini arttırmak için çalışmalar yapmalarını sağlar.
- Bir olayda bir lider olarak hareket etmek, diğer tanıkların harekete geçmelerini sağlar. Liderlik rolünü üstlenen bir kişi, diğerlerinin ne yapması gerektiğini kesin bir şekilde belirleyebilir.
- Bir olayda ne yapılması gerektiği konusunda net bir fikir sahibi olmak için önceliklerin belirlenmesi gerekir. Öncelikler belirlendikten sonra, kişilerin harekete geçmeleri daha kolay olacaktır.